เสขิยธรรม ฉบับที่ ๕๖

สมเกียรติ มีธรรม

อนที่ทหารอเมริกาและพันธมิตรจะถล่มอิรักหลายวัน ข่าวสงครามแพร่สะพัดผ่านสื่อต่าง ๆ ออกไปทั่วโลก ยิ่งใกล้วันที่ประธานาธิบดีจอร์จ ดับเบิลยู บุช ตัดสินใจประกาศสงครามโดย ไม่ฟังเสียงสหประชาชาติ และวันที่ทหารอเมริกากับพันธมิตรลงมือบุกอิรัก โลกตกอยู่ในสภาพตึงเครียด ประชาชนนับพันล้านคน ต่างใจจดใจจ่อรอฟังข่าวทุกเวลานาที เพื่อติดตามความเคลื่อนไหวของสงครามและความผันผวนของเศรษฐกิจโลก

          ความวิตกกังวลต่อสงครามที่สร้างความสูญเสียแก่ชีวิตและทรัพย์สินของผู้คน ไม่ว่าทหารหรือพลเรือนนั้น เห็นได้ชัดจากการแสดงออกของประชาชนในประเทศต่าง ๆ ทั้งก่อนและขณะที่เกิดสงคราม หลายประเทศออกมาประท้วงกันมากมายนับแสนนับล้าน มีวิธีการที่แปลก ๆ หลากหลาย แต่น่าเสียดายที่เสียงเหล่านั้น ดังไม่ถึงประธานาธิบดีจอร์จ ดับเบิลยู บุช และนายกรัฐมนตรีโทนี่ แบลร์ หรือว่าดังเกินไปจนไม่ได้ยินก็ไม่ทราบ จึงตัดสินใจทิ้งระเบิดกรุงแบกแดด เข่นฆ่าชีวิตผู้คนล้มลงคนแล้วคนเล่า ถึงกระนั้น เสียงคัดค้านก็ดังออกมาไม่ขาดสาย มีวิธีการใหม่ประท้วงรัฐบาลอเมริกาและอังกฤษอย่างต่อเนื่อง อาทิ บอยคอตสินค้าบริษัทที่สนับสนุนรัฐบาลทั้งสอง หรือไม่ก็ออกมาประณาม และประกาศหนุนประชาชนชาวอิรัก เรียกว่าอยู่ตรงข้ามอเมริกาและพันธมิตรเลยทีเดียว

          แต่หายนภัยของสงครามนั้น ไม่เพียงแต่พร่าผลาญชีวิตและทรัพย์สินของผู้คนที่ได้รับผลกระทบโดยตรงเท่านั้น แต่ยังพร่าผลาญจิตใจของคนทั่วโลกที่ติดตามข่าวร้าย ๆ จากสงครามทุกวี่ทุกวันอีกด้วย หลายคนหดหู่ใจ หลายคนเกลียดแค้นชิงชัง ฯลฯ สภาพการณ์ของโลกเช่นนี้ ทำให้มีปัญหาเรื่องจิตใจได้ง่าย โพลหรือสำนักวิจัยต่าง ๆ ก็น่าจะลองสำรวจความเครียดของประชาชนดูบ้างนะครับว่า มีจำนวนเท่าใดและสูงขึ้นในช่วงไหน ยิ่งประชาชนที่นับถือศาสนาอิสลาม อารมณ์ความรู้สึกที่ถูกรุกรานรังแกจากอเมริกาและพันธมิตร ไม่ยิ่งโกรธแค้นเป็นทวีคูณล่ะหรือ

          ความโกรธแค้นชิงชังและความโลภของมนุษย์นี้แหละครับ ที่เป็นปัญหาของโลกทุกวันนี้ นับตั้งแต่เรื่องเล็กน้อยไปจนถึงเรื่องใหญ่โตมโหฬารอย่างสงคราม มีรากเหง้ามาจากที่เดียวกันแทบทั้งสิ้น ในทางพระพุทธศาสนา ความวิตกกังวล อารมณ์โกรธแค้นชิงชังและความโลภ เป็นหลักธรรมเหมือนกัน แต่เป็นหลักธรรมฝ่ายลบ หรืออกุศลธรรมที่ทำให้จิตใจตกต่ำ เป็นตัวปิดกั้นไม่ให้เราเข้าถึงปัญหาที่แท้จริง ไม่ทำให้เราเข้าใจความเป็นไปแห่งชีวิต และปิดกั้นเราไม่ให้เข้าถึงธรรม สังเกตก็ได้ครับ พอเรารับข่าวสงครามมาก ๆ อารมณ์ก็จะพุ่งไปตามข่าวนั้นทันที บางครั้งก็ตื่นเต้น คอยลุ้นว่าใครจะชนะ บางครั้งก็อยู่ในภาวะอารมณ์สงสาร บางครั้งก็โกรธแค้นชิงชัง ฯลฯ

          อารมณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นอย่างนี้ ถ้าเราไม่มีวิธีแก้ไขดีพอ ก็อาจจะคิด ก็อาจจะทำอะไรอย่างใดอย่างหนึ่งไปในทางที่สร้างสรรค์หรือไม่สร้างสรรค์ก็ได้ ความพิเศษของมนุษย์ก็อยู่ตรงนี้แหละครับ ดึงจิตใจให้สูงขึ้นจนเป็นเทวดาหรือว่าอยู่เหนือเทวดาก็ได้ จะดึงจิตใจให้ตกต่ำและจะทำตัวชั่วช้ายิ่งกว่าสัตว์เดรัจฉานก็ได้อีก กรณีสงครามอิรัก ดูภาพเอาเองก็แล้วกันครับว่า จิตใจของมนุษย์ในยุคนี้ตกต่ำหรือว่ายกระดับสูงขึ้น

          ในทางพระพุทธศาสนา การพัฒนาตนเองให้เป็นเทวดาหรือว่าอยู่เหนือเทวดานั้น เขาพัฒนาตนเองมาจากปัญหา การเห็นปัญหานั้นแหละครับก็คือเห็นธรรมะในระดับหนึ่งแล้ว กรณีสงครามครั้งนี้ ผมคิดว่าเราน่าจะขอบคุณประธานาธิบดีจอร์จ ดับเบิลยู บุช และนายกรัฐมนตรีโทนี่ แบลร์ ด้วยซ้ำที่ทำให้คนทั่วโลกเห็นธรรมะ คือเห็นความจริงของสงครามมากขึ้นว่าเป็นอย่างไร มีเหตุผลเพียงพอหรือไม่ ชอบธรรมเพียงใดในการทำสงครามครั้งนี้ และที่สำคัญคือทำให้เราเห็นอารมณ์ความรู้สึกที่เกิดขึ้นในจิตใจว่าเป็นอย่างไร รู้สึกดีใจ หดหู่ใจ เศร้าใจ สงสาร เกลียดแค้นชิงชัง หรือว่าเฉย ๆ กับข่าวที่เราได้รับ และยิ่งเห็นภาพคนตาย เห็นภาพเด็กและผู้หญิงชาวอิรักบาดเจ็บและร้องไห้ เห็นภาพผู้หญิงผู้ชายคนแก่ชราจูงมือลูกหลานหนีภัยสงครามออกจากเมืองเดินมาตามถนน เห็นภาพระเบิดถล่มกรุงแบกแดด เห็นภาพอาคารตึกรามบ้านช่องพังพินาศ และเห็นภาพรถถังดาหน้าเข้ากรุงแบกแดด ความรู้สึกเกลียดชัง สลดใจ หรือว่าสะใจไม่ยิ่งปะทุรุนแรงกระนั้นหรือ

          ในทางตรงกันข้าม ถ้าเราไม่ประมาท มีสติรู้เท่าทันอารมณ์ที่เข้ามากระทบดีพอ ก็จะไม่หวั่นไหว ไม่คล้อยตามข่าวสงครามที่เข้ามาทุกวัน และภาพเหตุการณ์ต่าง ๆ ของสงคราม ก็จะกลายเป็นปริศนาธรรมที่ประทับไว้ให้แก่ชาวโลกอย่างไม่มีวันลืม เพื่อให้เราได้ตื่นรู้ถึงความประมาท ตื่นรู้ถึงพิษภัยสงคราม ตื่นรู้ถึงความโง่เขลาของมนุษยชาติ เห็นความผิดพลาดของผู้ที่ชอบใช้อำนาจ และเห็นความประมาทของสังคมที่ปล่อยให้คนกลุ่มหนึ่งกลุ่มใดมีอำนาจทำอะไรได้ตามอำเภอใจ จนเป็นเหตุให้เกิดสงครามและปัญหาต่าง ๆ ขึ้นได้

          ความไม่ประมาทที่กล่าวมาข้างต้นนี้แหละครับ สำหรับชาวพุทธ ถือว่าเป็นหัวใจสำคัญในการดำเนินชีวิตเลยทีเดียว พระพุทธองค์ทรงเปรียบเปรยไว้ว่า ความไม่ประมาท เป็นเหมือนกับรอยเท้าช้างที่ครอบรอยเท้าสัตว์ต่าง ๆ ไว้ทั้งหมด คนที่ประมาทก็เหมือนกับคนที่ตายแล้วเท่านั้น ไม่คิดทำอะไรจนกว่าภัยจะมาถึงตัว เรื่องนี้จริงไม่จริงอย่างไร ก็ดูได้จากกรณีทหารอังกฤษและอเมริกาที่ถูกจับและเสียชีวิตในสงครามครั้งนี้ หรือเฮลิคอปเตอร์ที่ทันสมัยอย่างอาปาเช่ถูกสอยร่วง รถถังถูกทำลาย การรบต้องยืดเยื้อออกไปและต้องพักรบชั่วขณะ ก็เพราะความประมาทนี้ไม่ใช่หรือ

          เพื่อความไม่ประมาทในสถานการณ์ตึงเครียดเช่นนี้แล้ว ผู้ที่นับถือพระพุทธศาสนาก็ดี หรือว่าเป็นศาสนิกของศาสนาอื่นก็ดี ควรถือเอาสงครามครั้งนี้เป็นเสมือนคัมภีร์ธรรมที่คอยเตือนสติเรา ไม่ให้มัวเมากับอำนาจและกิเลสตัณหา พลิกจิตใจที่ตกต่ำในยามสงครามให้สูงกว่าเทวดาให้ได้ เพื่อสงครามและการรบราฆ่าฟันจะไม่เกิดขึ้นอีก

          แต่การพลิกจากร้ายเป็นดีในทางพระพุทธศาสนานั้น ไม่ได้หมายความว่า เมื่อยกระดับจิตใจของตนได้ สังคมและโลกจะเป็นอยู่อย่างไรกูไม่สน ก็ไม่ใช่ อย่างนั้นก็กลายเป็นความเห็นแก่ตัวอีก เมื่อจิตใจของตนพัฒนาจนเป็นเทวดาหรืออยู่เหนือเทวดาแล้ว ก็ต้องยกระดับจิตใจของสังคมและโลกตามไปด้วย จึงจะถูกต้องตามหลักธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนา กล่าวคือ ต้องนำความรักความเมตตามาเบียดบังความเกลียดชังที่อยู่ในจิตใจของตนและสังคมให้มีพื้นที่น้อยลง จนกระทั่งไม่เหลือพื้นที่ให้ความเกลียดชังเข้ามาอาศัยได้อีก เพียงเท่านี้ เราก็มีชีวิตอยู่ด้วยความไม่ประมาท และไม่รู้สึกเกลียดอเมริกาและพันธมิตรหรือว่าอิรัก ทั้งยังแสดงออกต่อสงครามได้อย่างสร้างสรรค์และเหมาะสมอีกด้วย..